ถวัลย์ ดัชนี ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม) ประจำปี พ.ศ. 2544
(พ.ศ. 2482–2557)

ถวัลย์ ดัชนี เกิดที่จังหวัดเชียงราย สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาศิลปบัณฑิต (เกียรตินิยม) จากคณะจิตรกรรม ประติมากรรมและภาพพิมพ์ มหาวิทยาลัยศิลปากร โดยเป็นหนึ่งในศิษย์รุ่นท้าย ๆ ของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี บิดาแห่งศิลปะสมัยใหม่ของไทย ต่อมาได้ศึกษาต่อที่ประเทศเนเธอร์แลนด์ จนสำเร็จการศึกษาระดับปริญญาโท ด้าน Urban & Monumental Mural Arts และปริญญาเอก สาขา Metaphysics & Aesthetics จาก Amsterdam National College of Art.

ตลอดชีวิตการทำงานศิลปะ ถวัลย์ได้รับรางวัลและเกียรติคุณมากมาย ทั้งในและต่างประเทศ โดยรางวัลสำคัญ ได้แก่ รางวัล Fukuoka Asian Culture Prize ด้านศิลปวัฒนธรรม เมื่อปี พ.ศ. 2544 ที่ประเทศญี่ปุ่น ซึ่งสะท้อนถึงบทบาทสำคัญของศิลปินในการสร้างสรรค์และเผยแพร่วัฒนธรรมไทยสู่สากล.

ผลงานของถวัลย์ได้รับการจัดแสดงทั้งในประเทศไทยและนานาชาติอย่างกว้างขวาง ทั้งนิทรรศการเดี่ยวและกลุ่ม อาทิ นิทรรศการเดี่ยวที่กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น (พ.ศ. 2530) นิทรรศการ “Black House” ที่เชียงราย (พ.ศ. 2540) และการแสดงงานในพิพิธภัณฑ์และหอศิลป์สำคัญทั่วโลก ผลงานของเขาได้รับการสะสมโดยสถาบันศิลปะและนักสะสมชั้นนำ อาทิ พิพิธภัณฑ์ศิลปะร่วมสมัยฟูกูโอกะ (Fukuoka Asian Art Museum) และพิพิธภัณฑ์ศิลปะไทยร่วมสมัย (MOCA BANGKOK).

แนวทางการสร้างสรรค์ของถวัลย์สะท้อนการผสมผสานระหว่างความเชื่อทางพุทธศาสนา ปรัชญา และรากเหง้าวัฒนธรรมล้านนา เขาสร้างผลงานที่เต็มไปด้วยพลังและสัญลักษณ์ ทั้งภาพจิตรกรรมและสถาปัตยกรรม โดยเฉพาะ “บ้านดำ” ที่กลายเป็นพิพิธภัณฑ์ศิลปะอันทรงคุณค่าในจังหวัดเชียงราย ศิลปินกล่าวถึงโลกทัศน์ของตนว่า “เงยหน้าดูดาว พราวพรายในห้วงเวลาในคืนกาฬปักษ์ แล้วจะเห็นความงามสง่าของระเบียบในระบบของโลกเร้นลับ น่าสะพรึงเกรงขาม ในความสงบ เร้นระเบง งอมระงมไปด้วยปีติปราโมทย์ระเรื่อด้วยแรงปลั่งรัศมีดาว”